ιππόδρομος

Το συγκρότημα των εγκαταστάσεων που προορίζονται για τις ιπποδρομίες, για τους αγώνες καλπασμού ή τροχασμού και περιλαμβάνει έναν ή περισσότερους στίβους, χώρο για το κοινό που διαιρείται σε θέσεις, γραφεία για τους κριτές και το προσωπικό, εξέδρες για τον έλεγχο τερματισμού, για τους δημοσιογράφους και τους φωτορεπόρτερ, καθώς και εγκαταστάσεις σύνδεσης με την τηλεόραση, αποδυτήρια για τους αναβάτες, στάβλους για τα άλογα και αποθήκες για την εξάρτυση. Στον χώρο του ι. υπάρχουν ακόμα τα σημεία για τα αμοιβαία στοιχήματα, ενώ προβλέπονται χώροι περιπάτου με διαδρόμους και κήπους, καθώς και εστιατόρια και αναψυκτήρια. Οι σύγχρονοι μεγάλοι ι. είναι οργανωμένοι έτσι ώστε να διαθέτουν ειδικούς χώρους για τους αγώνες τροχασμού, διαχωρισμένους από τους χώρους αγώνων καλπασμού. Πράγματι, οι στίβοι παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο προορίζονται. Οι αγώνες τροχασμού απαιτούν χωμάτινο ή αμμώδες έδαφος, καλοπατημένο και συμπαγές, τελείως επίπεδο. Στην περίπτωση αυτή η διαδρομή αποτελείται από δύο ευθύγραμμους δρόμους, που συνδέονται με ελαφρώς ανυψωμένες στροφές, και έχει συνολικό μήκος από 800 έως 1.000 μ. Για τα αγωνίσματα καλπασμού, αντίθετα, οι στίβοι καλύπτονται με χλόη, ενώ, αν είναι χωμάτινοι, πρέπει να έχουν καλή αποστράγγιση για να μη λασπώνουν σε περίπτωση βροχής. Για να είναι η διαδρομή πάντα ορατή από το κοινό, καθώς έχει μήκος από 2.000 ως 4.000 μ., της δίνεται το σχήμα μεγάλου οκτώ με διασταυρούμενους δρόμους, που μπορούν να έχουν και μόνιμα εμπόδια (φράχτες, τάφρους κλπ.). Οι πιο ξακουστοί ι. είναι του Λονσάν και του Βενσέν στο Παρίσι, του Αμβούργου στη Γερμανία, του Νιουμάρκετ, του Έψομ, του Άσκοτ και του Ντόνκαστερ στην Αγγλία και του Σαν Σίρο (Μιλάνο), του Καπανέλα (Ρώμη) και του Ανιάνο (Νάπολη) στην Ιταλία. Στην Ελλάδα υπάρχει ο ι. στο Δέλτα του Φαλήρου, που ιδρύθηκε το 1925. Στα πλαίσια των έργων για τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 κατασκευάζεται νέος ι. και ολυμπιακό κέντρο ιππασίας στο Μαρκόπουλο. Σε άλλες ελληνικές πόλεις δεν υπάρχουν ι. Ιστορία. Ο αρχαιότερος ελληνικός ι. ήταν αυτός της Ολυμπίας. Κατά τις πληροφορίες του Παυσανία, ο ι. είχε σχήμα σταδίου και γύρω θέσεις για τους θεατές. Και σε άλλες πόλεις υπήρχαν ι., από τους οποίους όμως σώζονται ελάχιστα ίχνη. Στη Ρώμη από την εποχή της βασιλείας διεξάγονταν ιππικοί αγώνες στην κοιλάδα της Μουρκίας, μεταξύ των λόφων Αβεντίνου και Παλατίνου, ενώ ο λαός παρακολουθούσε από τις πλαγιές των λόφων. Από τον 4o αι. π.Χ. και μετά χτίστηκαν στο ίδιο μέρος διάφορα οικοδομήματα, που αποτέλεσαν την αρχή του περίφημου Μεγάλου Ιπποδρόμου, ο οποίος καταστράφηκε πολλές φορές από πυρκαγιά και ανοικοδομήθηκε κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Ο Μέγας Ιππόδρομος (Circus Maximus) της Ρώμης συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο περίφημων ι. της αρχαιότητας, μαζί με τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Ο ρωμαϊκός ι. απαρτιζόταν από έναν στίβο σε σχήμα πετάλου, στα πλευρά του οποίου ήταν σε κερκίδες τα καθίσματα για το κοινό. Στο κάτω μέρος υπήρχε εξέδρα, που προστατευόταν με κιγκλίδωμα, για τα κινητά καθίσματα διαφόρων επιφανών προσώπων. Ειδικές εξέδρες προορίζονταν για τον αυτοκράτορα και τους κριτές. Σε ένα από τα ημικύκλια που έκλειναν τα πλευρά υπήρχαν οι carceres, ειδικά περιφράγματα, στα οποία κρατούσαν τα άρματα έως τη στιγμή της εκκίνησης. Στο κέντρο του στίβου υπήρχε η άκανθα (spina), γύρω από την οποία γίνονταν οι αρματοδρομίες. Ήταν ένας μακρύς χαμηλός τοίχος, που τελείωνε σε δύο στήλες (metae), στον οποίο υπήρχαν διάφορες διακοσμήσεις, όπως οβελίσκοι, κρήνες και αγάλματα. Απαραίτητα χαρακτηριστικά ήταν τα επτά πέτρινα δελφίνια και τα επτά πέτρινα αβγά, που με τη διαδοχική μετάθεσή τους έδειχναν τους γύρους που είχαν διατρέξει ή έπρεπε να διατρέξουν οι αγωνιζόμενοι. Το πάθος για τους αγώνες του ι. (ludi circenses) ήταν μεγάλο –ο Λατίνος ποιητής Μαρτιάληςτραγουδούσε pαnem et circenses (άρτον και θεάματα)– και οι αυτοκράτορες το ευνοούσαν, για να αποστρέφουν την προσοχή του πλήθους από άλλα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία. Υπήρχαν επίσης και άλλοι ι. στη Ρώμη, όπως του Φλαμίνιου (221 π.Χ.), του Γάιου, που ίδρυσε ο Καλιγούλας στη θέση του σημερινού Βατικανού, και του Μαξεντίου στην Αππία Οδό. Μεγάλο επίσης υπήρξε το πάθος ορισμένων αυτοκρατόρων, οι οποίοι κάλυπταν τον στίβο με έγχρωμες ουσίες, όπως ο μαλαχίτης και το μίνιο, ενώ ο λαός έπαιρνε μέρος και με στοιχήματα πολλές φορές για τις διάφορες μερίδες (factiones), οι οποίες προστατεύονταν από πλούσιους πατρικίους και από τους ίδιους τους αυτοκράτορες. Οι αρματοδρόμοι έφεραν τα χρώματα των προστατών τους και γι’ αυτό χαρακτηρίζονταν λευκοί, πράσινοι, βένετοι (γαλάζιοι) κλπ. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν περίφημους αρματοδρόμους, όπως ο Διοκλής, που κέρδισε 3.060 αγώνες με δίιππα και 1.462 με τέθριππα άρματα. Τελικά αποσύρθηκε το 150 μ.Χ., έχοντας αποκτήσει περιουσία 35 εκατ. σιστερτίων. Εξίσου περίφημα ήταν και τα άλογα, όπως το περίφημο Tuscus, που κέρδισε 386 βραβεία. Ο ι. της Κωνσταντινούπολης, που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στα βυζαντινά χρόνια, είχε μήκος 365-420 μ. και πλάτος 118 μ. και μπορούσε να φιλοξενήσει 60.000-100.000 θεατές στις 30-40 σειρές των μαρμάρινων κερκίδων του. Βρισκόταν στο σημερινό Ατ Μεϊντάν. Η ανέγερσή του είχε αρχίσει την εποχή του Σεπτιμίου Σεβήρου, το 197 ή το 203 μ.Χ., και αποπερατώθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 330. Στον ι. αυτό έγινε και η περίφημη Στάση του Νίκα, το 532, επί Ιουστινιανού. Όταν οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη (1204), αφαίρεσαν τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του ι., ανάμεσα στους οποίους και το περίφημο σύμπλεγμα των τεσσάρων ορειχάλκινων αλόγων που ήταν τοποθετημένο πάνω από το αυτοκρατορικό θεωρείο και αποδιδόταν στον Λύσιππο. Το σύμπλεγμα αυτό βρίσκεται σήμερα στην κεντρική πύλη της βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία. Μετά την Άλωση, ο ι. χρησίμευσε ως οικοδομικό υλικό για την ανέγερση άλλων κτισμάτων, ενώ ελάχιστα λείψανά του σώζονται σήμερα. Αναπαράσταση του Μεγάλου Ιπποδρόμου (Circus Maximus) της Ρώμης, κατά τον 4o αι. π.Χ. Αεροφωτογραφία του Ιπποδρόμου στην Αθήνα (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ο (ΑΜ ἱππόδρομος)

τόπος στον οποίο εκτελούνται ιππικοί αγώνες, αλλ. ιπποδρόμιο

αρχ.

δρόμος κατάλληλος για άρματα («λεῑος δ' ἱππόδρομος ἀμφίς», Ομ. Ιλ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἱππ(ο)-* + -δρομος (< δρόμος), πρβλ. αμμό-δρομος, ναυσί-δρομος (βλ. και ιππόδρομος)].